پرسش: با سلام وعرض ادب و احترام محضر حضرت آیت الله علوی گرگانی و آرزوی طول عمر برای ایشان و ضمن پوزش بابت طولانی بودن عرایضم، با مقدمه ی ذیل دو سوال خود را خدمتتان اعلام می دارم ، اینجانب قاضی دادگستری می باشم و به جهت تخصص و تجربه ی شخصی در بازارهای مالی جهان پرونده های متعددی در حوزه ی بازار فارکس و ارزهای دیجیتال جهت رسیدگی ارجاع می گردد. درخصوص بازار فارکس که اینجانب نیز فعالیت هایی داشته ام، در سایت های مختلف بررسی هایی زیادی در خصوص نظر حضرتعالی پیرامون شرعی بودن معاملات این بازار نموده ام،لیکن به جهت نوع سوالات مختلفی که شده است پاسخ های متناسب با آن داده شده است.بازار فارکس بزرگترین بازار مالی جهان است(حدود ۵ تریلیون دلار) که بیشترین تعداد معامله گران را نیز در جهان دارا است و بسیار فراگیر می باشد و تعداد قابل توجهی از هموطنان نیز در این بازار فعالیت دارند که عمدتا جوان می باشند، همچنین در دانشگاه ها و سایر نهادهای آموزشی جهت معامله در اینگونه بازارها و تحلیل این بازارها، واحدهای آموزشی گذرانده می شود، همین فراگیری و گرایش مردم جهان به این بازار باعث گردید که اغلب کشورهای اسلامی، نوع معاملات بازار فارکس را با عقود اسلامی مطابقت داده و حتی قوانینی نیز در این حوزه برقرار کردند. در این بازارها به جهت اینکه معامله گران خرد نیز بتوانند حضور پیدا کنند بر مبنای قراردادهای مشتقه به نام سی اف دی معاملات اشخاص انجام می شود که این معاملات بدین نحو است که ارزش دارایی پایه که می تواند فلزات یا جفت ارزهای غیرهمجنس باشد معامله می گردد و تمامی معامله گران متوجه هستند که خود کالا مورد معامله قرار نمی گیرد زیرا توانایی انجام چنین معاملات با حجم بالا برای افراد عادی وجود ندارد، ولی امکان انجام ارزش دارایی پایه که فی الحال در دنیا دارای مالیت می باشد و بین طرفین نیز دارای ارزش عقلانی می باشد معامله می گردد و از طرفی معاملات صوری نمی باشد زیرا اصل قصد معامله واقعی کردن افراد محرز می باشد و صرفا روی کاغذ نیست بلکه معامله گران قصد واقعی جهت خرید آن ارزش دارایی پایه کالا یا فروش آن را دارند، همچنین تحقیقات زیادی در کشورهای اسلامی و همچنین کشور خودمان در قراردادهای سی اف دی شده است که آیا می تواند به عنوان موضوع معامله قرار بگیرد یا خیر که توضیحات آن در این مجال نمی گنجد ولی آنچه که مشخص است امکان تطبیق آن با عقود اسلامی وجود دارد و چه تفاوتی دارد که موضوع معامله کالا باشد یا ارزش آن کالا باشد که عقلای جامعه نیز با توجه به گرایش روز افزون آن خدشه ایی به آن وارد نمی کنند. این موضوع نیز قابل توجه است که در کشور خودمان شاید چند میلیون نفر به صورت مستقیم یا غیر مستقیم درگیر بازار فارکس و ارزهای دیجیتال هستند که اکثرا به جهت اینکه تصور می کنند در تمامی کشورها اینگونه معاملات انجام می شود و قانون صریحی نیز نسبت به آن در کشور وجود ندارد، احتمال حرام بودن آن را نمی دهند. با این توضیحات سوالات اینجانب به شرح ذیل است آیا با این اوصاف ذکر شده معاملات فارکس وجاهت شرعی دارد یا خیر؟تکلیف وجوهی که در مدت اخیر از این راه کسب شده است چیست در حالی که معامله گران به تصور شرعی بودن معامله می کردند سوال بعدی اینکه در صورت غیرشرعی بودن کسب سود در این بازار، تکلیف اینجانب در مواجهه با پرونده هایی که موضوع این بازار هست و طرفین ادعا می نمایند در این بازارها فعالیت کرده اند و کسب سود نیز شده است و سپس به مشکل خورده اند چیست؟ آیا امکان صدور حکم به نفع یکی از طرفین وجود دارد که سود و موضوع پرونده مرتبط با این بازارهاست زیرا اگر غیر شرعی باشد اینجانب عملا به یک امر غیرشرعی نظر قضایی اعلام میکنم که حتی اگر این نوع حکم صادر شود با توجه به اینکه در قوانین موضوعه تکلیف امر مشخص نیست و مالیت عرفی نیز در خصوص این بازارها وجود دارد، یقینا در مراجع بالاتر نقض خواهد شد. لذادر این خصوص نیز تکلیف شرعی اینجانب چه می باشد مجددا بابت طولانی بودن پرسش عذرخواهی میکنم و التماس دعا از محضر حضرت آقا دارم
باسمه تعالی
پاسخ استفتاء شما :
ملاک در حلیت یک معامله در کنار شرایط دیگر آن است که موضوع مورد معامله حقیقی باشد و چون در این نوع معاملات عملا ارز یا فلزات مورد معامله در خارج موجود نیست و فقط به صورت اسمی معامله می شود لذا حرام شمرده شده است لکن اگر فردی با تحقیقات خود متوجه شود که حقیقتا مقداری از اصل مال توسط شرکت یا فضایی که در آن فضا معامله انجام میگیرد وجود دارد به گونه ای که اگر یکی از خریداران قصد واقعی به دریافت آن کالا داشته باشد میتوان به او آن کالا را ارائه نمود معامله از این لحاظ حلال خواهد بود ( به عبارت دیگر لازم نیست به مقداری که تمام خریداران جنس را میخرند آن کالا موجود باشد چرا که خیلی از خریداران قصد معامله ارزش کالا را دارند ولی نباید به گونه ای باشد که هیچ کالایی عملا موجود نباشد به گونه ای که معامله صرفا بر اساس اسم کالا و ارزش خارجی آن انجام شود چرا که دیگر موضوع خرید و فروش آن کالا از بین میرود و معامله را دچار مشکل و بطلان میکند ولی چون اکثرا قصد گرفتن خود کالا را ندارند لذا شرکت یا فروشنده کالا باید به صورت آماده به عرضه مقداری کالا داشته باشد تا در مواقع خاص عرضه کند و معامله کالا صورتی نباشد )
و اما پرونده هایی که به این صورت تشکیل می شود چنانچه بدانید طرفین به قصد حلیت معامله وارد این بازار می شوند و قصد جدی به معامله دارند و از احکام واقعی ان خبر ندارند و یا بر اساس تحقیق خود مطمئن شده باشند که معامله شرعی و صحیح است میتوانید به پرونده آنها رسیدگی کند و احقاق حق نمایید و دچار عمل حرام نشده اید ولی باید در بررسی خود موازین شرعی معامله را رعایت کنید.